આજે વિશ્વ વન દિવસ..જાણો કેમ મહત્વનો છે આજનો દિવસ

દર મીનીટે 36 ફુટબોલ મેદાન જેટલા કુદરતી વનોનો નાશ થઇ રહ્યો છે.

ભારતમાં 33%ને બદલે આજે ફક્ત 12% જમીન વનવિસ્તાર ધરાવે છે!

દર વર્ષે 21માર્ચના રોજ આખા વિશ્વમાં “વિશ્વ વન દિવસ” ની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય વનો દ્વારા મળતા અગણિત લાભો,પેદાશો અને ઉપકારોને યાદ કરી તેનું ઋણ ચૂકવવાનો છે.વનોને કઇ રીતે જાળવવા જોઇએ તથા તેને નુકશાન પહોંચાડ્યા સિવાય તેનું આયોજન અને વ્યવસ્થાપન કઇ રીતે કરવું જોઇએ કે જેથી અત્યાર સુધી મળતા ફાયદાઓ ભવિષ્યમાં પણ મેળવી શકાય તે અંગેની જાગૃતિ આ દિવસે ફેલાવવામાં આવે છે.ઇ.સ. 1971માં મળેલી 23મી “યુરોપિયન કોન્ફેડરેશન ઓફ એગ્રીકલ્ચર” ની સામાન્ય સભામાં આ દિવસ ઉજવવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું. જેને “યુનાઇટેડ નેશન્સ ફુડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઇઝેશન” દ્વારા પણ સહકાર મળ્યો હતો.

નવેમ્બર 2005માં “ફુડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઇઝેશનએ જાહેર કરેલ યાદી મુજબ વિશ્વમાં દર મીનીટે 25 હેક્ટર એટલેકે 36 ફુટબોલ મેદાન જેટલા કુદરતી વનોનો નાશ થઇ રહ્યો છે.જો આ જ ઝડપે વનોનો નાશ થવાનો ચાલુ રહેશે તો કદાચ એક દિવસ પૃથ્વી વનવિહોણી બની જશે. ભારતનાં સંદર્ભમાં જોઇએ તો વૈજ્ઞાનિકોના મતે ઓછામાં ઓછી 33% જમીન વનવિસ્તાર ધરાવતી હોવી જોઇએ,જેની સામે આજે ફક્ત 12% જમીન વનવિસ્તાર ધરાવે છે.આથી આપણે ફક્ત વનોને બચાવવાનાં જ નથી. પરંતુ,વનવિસ્તાર પણ વધારવાની જરૂર છે.21 મી માર્ચ વિશ્વ વન દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે જેનો આશય જ પરમ હિતકારી સંત જેવા વૃક્ષોને ઉછેરવા અને સાચવવાની સાર્વત્રિક જાગૃતિ કેળવવાનો છે.વૃક્ષો સચવાશે તો જ ધરતી રહેવા જેવી રહેશે અને જીવન જળવાશે.યુગોથી ભારતીય સંસ્કૃતિમાં પ્રકૃતિ અને વૃક્ષોમાં દેવત્વ નું આરોપણ કરવામાં આવ્યું છે. આમ,વૃક્ષો અને વનસ્પતિ ભક્તિ ભાવ સાથે જોડાયેલા છે. વૃક્ષો ભારતીય સંસ્કૃતિ ના શ્રધ્ધા કેન્દ્રો છે.વૃક્ષ સંપદા અને વનોને સાચવવા એ દેવ ભક્તિ સમાન કામ છે.વિશ્વ વન દિવસ એ દેવતા સ્વરૂપ વૃક્ષો,જંગલો અને હરિયાળી ને અને તેના માધ્યમ થી પ્રકૃતિ ને પુનઃ સમર્પિત થવાનો દિવસ છે.

— આ વર્ષની થીમ “વનો અને ખોરાક”

21 માર્ચે વિશ્વભરમાં આંતરરાષ્ટ્રીય વન દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ વર્ષે “વનો અને ખોરાક” થીમ છે,વન આમ તો એમ કહે છે કે, ઓક્સીજન અર્થાત્ પ્રાણવાયુ એ જ જીવન છે અને વૃક્ષો તે સહજ રીતે આપે છે પરંતુ,કોંક્રિટના ડેકોરેટેડ બાંધકામોના મોહમાં ઊભ થયેલા સિમેન્ટ કોંક્રિટના જંગલોમાં વન વિસરાય ગયું છે, અને એટલે જ આ વર્ષેની થીમ વનો અને ખોરાક રખવામાં આવી છે.જંગલોમાં હવે આધુનિક અને આલીશાન રિસોર્ટ અને ફાર્મહાઉસો બની રહ્યા છે જ્યાં ગાડીઓથી ફેલાતા પ્રદુષણની પણ અસર થઇ છે,ઉઉલ્લેખનીય છે કે, વૃક્ષો વાવી વનના વિસ્તારની વાતો થાય છે અભિયાનો ચલાવાય છે,વૃક્ષો પણ વવાય છે પણ વાવેતરના અભાવે અથવા તો દેખાડા પૂરતા બની રહેલા વૃક્ષારોપણ અભિયાનમાં માણસ દીઠ એક તો દૂર,ઘરદીઠ એક વૃક્ષની પણ તંગી છે.અલબત્ત જેમ પાણી જીવન છે તેમ વન અને વૃક્ષો પણ જીવન જ છે જો વૃક્ષો કે વન નહિ બચે તો માનવીય જીવન પર મોટી આફત આવી શકે છે.

— પૃથ્વી પરના જીવન ચક્રને સંતુલિત વન્ય વિકાસ આવશ્યક

21 માર્ચે આંતરરાષ્ટ્રીય વન દિવસનો હેતુ લોકોમાં જંગલો અને તેમના મહત્વ વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે, પૃથ્વી પરના જીવન ચક્રને સંતુલિત કરવા માટે જંગલોના મૂલ્યો,મહત્વ અને યોગદાન વિશે સમુદાયોમાં જનજાગૃતિ લાવવાનો છે.જંગલો અને વૃક્ષોને લગતી સ્થાનિક,રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવૃત્તિઓ જેમ કે વૃક્ષારોપણ ઝુંબેશનું આયોજન કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.આ દિવસે, જંગલોના અસ્તિત્વને પ્રોત્સાહન આપીને આપણે સુનિશ્ચિત કરીએ છીએ કે આપણી અર્થવ્યવસ્થા, ઇકોસિસ્ટમ અને પ્રજાતિઓ પણ સતત વિકાસ પામતી રહે.

— વૃક્ષો અને છોડ પૃથ્વી પર ઓક્સિજનનો મુખ્ય સ્ત્રોત

જંગલોની જાળવણી માટે વર્ષ 1971માં યુરોપિયન કૃષિ સંગઠનની 23મી સામાન્ય સભામાં વિશ્વ વન દિવસ તરીકે ઉજવવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ પાછળથી યુનાઈટેડ નેશન્સ ફૂડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઈઝેશને પણ જંગલોના મહત્વ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવા માટે 21 માર્ચે વિશ્વ વન્યજીવન દિવસની આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ઉજવણી કરવા સંમતિ આપી હતી,જંગલોમાં જોવા મળતા વૃક્ષો અને છોડ પૃથ્વી પર ઓક્સિજનનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. ઓક્સિજનની ઉણપ માનવ જીવન માટે જોખમ સમાન છે,તેથી આ દિવસની ઉજવણીનો વિશેષ હેતુ લોકોને આ અંગે જાગૃત કરવાનો છે.વિશ્વભરના જંગલોને બચાવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તેમજ સ્થાનિક સ્તરે પણ વિવિધ કાર્યક્રમો અને વૃક્ષારોપણ અભિયાનનું આયોજન કરવામાં આવે છે. શાળાઓમાં પણ આ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવી રહી છે.

— આજે જંગલોનો નાશ થઈ રહ્યો છે.

વન સંપત્તિ પૂજનીય છે.હિંદુ ધર્મ પરંપરામાં વૃક્ષારોપણ અને તેની પૂજા હંમેશા મહત્વની રહી છે.પરંતુ આજે ભૌતિક યુગમાં વૃક્ષો અને છોડને આડેધડ કાપવામાં આવી રહ્યા છે, જેના કારણે જંગલોનો નાશ થઈ રહ્યો છે.વૈશ્વિક વનનાબૂદી ભયજનક દરે ચાલુ છે. માણસ વૃક્ષો અને છોડ કાપીને જંગલોનો નાશ કરવામાં વ્યસ્ત છે. પરંતુ જંગલોમાંથી વૃક્ષો કાપીને માનવી ક્યાં સુધી જીવિત રહી શકે તે વિશે આપણે વિચારતા નથી. જ્યારે હિંદુ ધર્મ માટે જંગલની સંપત્તિ પૂજનીય છે. હિંદુ ધર્મમાં વન સંસાધનોને સુરક્ષિત રાખવા માટે ઘણા ઉપાયો પણ જણાવવામાં આવ્યા છે.

— સનાતન હિંદુ ધર્મમાં વનનું મહત્વ

હિંદુ ધર્મ પરંપરામાં વૃક્ષારોપણ અને તેની પૂજા કરવામાં આવે છે,ઋષિ-મુનિઓ અને ઋષિ-મુનિ બધા જપ-તપસ્યા અને જ્ઞાનની શોધ માટે વન તરફ ગયા કારણ કે તેઓને એકાંત જોઈતું હતું.એકાંતમાં રહીને જ આધ્યાત્મિક શક્તિ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. માત્ર પૌરાણિક સમયમાં જ નહીં,આધુનિક સમયમાં પણ અનેક સંતો અને યોગીઓ તપસ્યા માટે પર્વતો અને જંગલોમાં રહે છે.બૌદ્ધ ધર્મના સ્થાપક ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધ પણ સાંસારિક અને પારિવારિક આસક્તિ છોડીને જંગલમાં ગયા હતા. વર્ષોની સખત તપસ્યા પછી, તેમણે બોધિ વૃક્ષ નીચે દૈવી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું.રામનો વનવાસ પણ વનમાં રહ્યો હતો.

— આટલું ખાસ ધ્યાન રાખો

આંતરરાષ્ટ્રીય વન દિવસનો ઉદ્દેશ્ય લોકોમાં જંગલો પ્રત્યે જાગૃતિ વધારવાનો છે જેથી લોકો પર્યાવરણ સંરક્ષણ તરફ તેમનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકાય,આની સાથે અન્ય ઘણા પાસાઓ છે જે ખુબ જ ધ્યાન રાખવા જરૂરી છે.
-આપણા જીવનના લગભગ તમામ પાસાઓ જંગલો સાથે સંબંધિત છે.
-આબોહવા પરિવર્તનનો સામનો કરવાનો અને આપણી ભાવિ પેઢીઓના ભવિષ્યને સુરક્ષિત કરવાનો એકમાત્ર રસ્તો જંગલો અને તેમના સંસાધનોનું ટકાઉ સંચાલન છે.
-આંતરરાષ્ટ્રીય વન દિવસ દ્વારા વિશ્વના તમામ દેશોના નેતાઓને આબોહવા પરિવર્તન વિશે જાગૃત કરવાનો છે જેથી તેઓ આ સમસ્યા માટે ગંભીર પગલાં લે.
-આ દિવસ એ રીમાઇન્ડર છે કે આપણે જંગલોના સંસાધનોનો આદર કરવો જોઈએ જે તેઓ આપણને પ્રદાન કરે છે.

BY DIPAK KATIYA ON MARCH 21, 2025